Nedavno je Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje objavio statističke podatke prema kojima se penzije u Srbiji koriste sve duže. Ovi podaci govore nam da su starosni penzioneri 2008. godine penziju koristili 15,5 godina a 2022. godine čak 19 godina.
Statistika ne greši, ili?
Kako se navodi u aktuelnom broju „Glasa osiguranika“ koji izdaje Fond PIO, dužem korišćenju penzija su više doprinele žene budući da su one 2008. godine starosnu penziju u proseku koristile 16, a 2022. godine čak 21 godinu, dok je kod muškaraca prosek 2008. godine iznosio 15, a prošle godine 17 godina. Istovremeno, produžio se i prosečan staž koji su navršili penzioneri, korisnici starosnih penzija. On je 2008. godine iznosio 33 godine za muškarce, a 27 godina za žene, a 15 godina kasnije muškarci su u proseku imali godinu staža više, odnosno 34 godine, a žene 30 godina. Dakle, žene su u proseku radile 3 godine duže nego pre 15 godina.
Statistika pokazuje i pomeranje granice navršenih godina života starosnih penzionera kojima je pravo na penziju prestalo zbog smrti, te su tako i žene i muškarci 2008. godinu starosnu penziju u proseku koristili do svoje 75. godine, a 2022. godine muškarci su koristili starosnu penziju do 78, a žene do 79. godine života. Ovi podaci ukazuju na povećanje očekivanih prosečnih godina života građana Srbije, međutim – zvanična statistika govori upravo suprotno. O tome ćemo više reći nešto kasnije.
Razlike postoje i kod pojedinih kategorija osiguranika, pa starosni penzioneri iz kategorije zaposlenih imaju najviše godina staža. Tako su 2022. godine, muškarci u proseku imali 36 godina staža, a žene 32. Najmanje staža osiguranja imali su starosni penzioneri iz kategorije poljoprivrednih osiguranika, muškarci prosečno 22, a žene 18 godina staža. Osiguranici samostalnih delatnosti su se pozicionirali na sredini između prethodne dve kategorije. Muškarci, korisnici starosne penzije iz ove kategorije, u proseku su radili 33 a žene 29 godina.
Velike razlike između različitih kategorija osiguranika
Interesantan je podatak da su među korisnicima starosne penzije najdugovečniji poljoprivrednici. Oni su, prema podacima za prethodnu godinu, penziju primali u proseku 17 godina muškarci, odnosno čak 23 godine žene. I muškarci i žene poljoprivrednice su starosnu penziju koristili u proseku do svoje 83. godine života.
Bivši zaposleni su penziju koristili do svoje 78. godine. Statistika govori da su, prema podacima za istu godinu, muškarci iz kategorije osiguranika samostalnih delatnosti starosnu penziju primali do svoje 76. a žene do 73. godine. Dakle, nekadašnji preduzetnici su u proseku najkraće primali starosnu penziju – 12 godina muškarci, a žene 13 godina. U slučaju starosnih penzionerki iz kategorije samostalnih delatnosti to je čak 10 godina provedenih u penziji manje u odnosu na starosne penzionerke iz kategorije poljoprivrednika, odnosno osam manje u poređenju sa nekadašnjim osiguranicama iz kategorije zaposlenih.
Složićete se, ovi podaci ne deluju baš logično. Razlike između pojedinih kategorija su izuzetno velike, pa bi se opravdano moglo postaviti pitanje – kako se to objašnjava. Pri tome, svi znamo da život poljoprivrednika nije lak. Njihova primanja su najniža, a velika većina poljoprivrednika, na žalost, ne vodi računa o svom zdravlju. Za ovo poslednje značajan razlog je i teško dostupna zdravstvena zaštita. Veliki broj poljoprivrednika živi u ruralnim krajevima Srbije gde, u najboljem slučaju, postoje ambulante opšte prakse. Specijalistički pregledi podrazumevaju putovanja i druge troškove, koje većina poljoprivrednika teško može da priušti.
Očekivani životni vek
2021. godine, prosečan očekivani životni vek građana EU bio je 80,1 godinu. Treba napomenuti da je ovaj podatak značajno niži nego dve godine ranije. Naime, epidemija COVID-19 je značajno snizila životni vek širom Evrope. Konkretno, na istom području je 2019. godine prosečan očekivani životni vek bio nepunih 82 godine. Skoro dve godine više.
Istovremeno, u Srbiji je prosečan očekivani životni vek pre kovida bio oko 76 godina, dok je u godinama pandemije pao na 74 godine. Taj nivo je zapravo veoma sličan očekivanom životnom veku u 2008. godini, sa kojom članak u „Glasu osiguranika“ poredi današnje stanje. Tačnije, u Srbiji je 2008. godine očekivani životni vek građana bio 73,94 godine, a 2022. godine 74,14 godina. Zaista vrlo slično.
Naravno, nije sporno da očekivani životni vek pri rođenju nije isto što i prosečan životni vek građana u trećem dobu koji žive u nekoj državi. Ipak, već jedan pogled na grafikon iznad govori da je kod starijih generacija očekivan životni vek zapravo – niži. Međutim, podaci Fonda PIO kažu da prosečan penzioner koristi penziju čak do 78, ili 79 godina. To je 5 godina više od procenjenog životnog veka. Da li to znači da oni koji nisu ostvarili pravo na penziju žive toliko kraće da u toj meri menjaju statistiku? Moguće je, naravno. Svi oni koji umru pre godina života za penziju ulaze u statistiku prosečnog životnog veka, ali ne i u statistiku o korišćenju penzija, pa o tome treba voditi računa.
Uslovi za penziju
I uslovi za penziju menjali su se od 2008. godine. Pogađate – sada su znatno nepovoljniji nego što su pre 15 godina bili. Te 2008. godine upravo je podignuta starosna granica za odlazak u penziju na 63 i po godine za muškarce, odnosno 58 i po godina života za žene. Uz ove godine bilo je potrebno navršiti 20 godina penzijskog staža. Dugogodišnji osiguranici mogli su u penziju sa 40 godina (muškarci) i 35 godina (žene) staža osiguranja i 53 godine života. Pri tome, ova penzija nije bila prevremena i nije bilo trajnog umanjenja za one koji se na nju odluče. Pre 2008. godine uslovi su bili još blaži.
Dakle, sasvim je realno za očekivati da je prosečan „novi“ penzioner pre 2008. godine bio primetno mlađi od svog mlađeg kolege koji je u penziju otišao posle 2008. godine.
Šta znači da se penzije koriste sve duže?
Podaci koje smo malopre spomenuli ne utiču na to do koje godine života se penzija prosečno koristi. Ipak, Fond je objavio da se penzije koriste sve duže. Ova rečenica definitivno može da se tumači na različite načine.
Na primer, onaj ko penziju ostvari sa 65 godina i koristi je do 79. godine života, koristio je penziju nekih 14 godina. Onaj ko bi u penziju otišao sa 53 godine života (što je bilo moguće 2008. godine) i koristio je do 78. godine života bio je penzioner 22 godine. Dakle, iako je živeo godinu kraće, penziju je zapravo koristio duže. Zakon o PIO ne može baš značajno da utiče na životni vek građana, ali i te kako može da utiče na to koliko dugo se penzija zapravo koristi. Upravo iz tog razloga bi ovaj drugi podatak o dužini „penzionerskog staža“ zapravo bio interesantan. Fond jeste naveo da su starosni penzioneri 2008. godine penziju koristili 15,5 godina a 2022. godine čak 19 godina, ali bez ikakve analize ovog podatka. Pitanje je – kako je to moguće ako je poznato da se u penziju odlazi sve kasnije?
Treba li verovati statistici
Verovatno ste svi čuli za onu – statistika je tačan zbir netačnih podataka. Da li je baš tako i u ovom slučaju? Pa, odgovor na to pitanje najbolje zna Fond PIO. Podaci koje iznosimo u ovom tekstu nisu dokaz da je zvanična statistika Fonda netačna. To nije ni ideja ovog članka. Ideja je da se svi zajedno zapitamo – kuda zapravo idemo. Da li je objavljen članak najava novog povećanja uslova za starosnu penziju? Nedavno smo pisali o uslovima za penziju u Holandiji i tom prilikom spomenuli da dalje povećanje uslova zavisi od povećanja životnog veka. Možda i u Srbiji postoji ideja da se na taj način ceni potreba za daljim pooštravanjem uslova za penzionisanje. Ako je tako, onda ipak podsećamo nadležne da statistika o očekivanom životnom veku u Srbiji nije baš za pohvalu. Naprotiv.
