Porodična penzija
Naravno, i crnogorski propisi predviđaju mogućnost ostvarivanja prava na porodičnu penziju za članove porodice umrlog. Ovo pravo mogu da ostvare članovi porodice:
- umrlog osiguranika koji je navršio najmanje pet godina staža osiguranja ili ispunio uslove za starosnu ili invalidsku penziju;
- umrlog korisnika starosne ili invalidske penzije.
Slično kao kod uslova za invalidsku penziju, ako je smrt posledica profesionalnog oboljenja, ili povrede na radu – navršen staž osiguranja nije uslov. U tom slučaju, praktično je dovoljan jedan dan staža osiguranja umrlog za penziju članova njegove porodice.
Koji članovi porodice mogu da ostvare pravo
Zakoni Crne Gore u članove porodice koji potencijalno mogu da ostvare pravo na porodičnu penziju ubrajaju:
- bračnog druga;
- vanbračnog druga – u skladu sa propisima kojima se uređuju porodični odnosi;
- životnog partnera – u skladu sa propisima koji uređuju životno partnerstvo osoba istog pola;
- decu – rođenu u braku ili van braka, usvojenu decu i pastorčad, kao i decu životnog partnera koje je osiguranik, odnosno korisnik prava, izdržavao.
Postojanje vanbračne zajednice utvrđuje se obavezno u vanparničnom sudskom postupku. Kao i u Srbiji, ovo je prethodno pitanje koje se mora rešiti pre rešavanja o zahtevu za porodičnu penziju. Pored toga, vanbračna zajednica je morala da traje najmanje tri poslednje godine pre smrti osiguranika. Ovaj uslov ne mora da bude ispunjen, ukoliko su vanbračni partneri imali zajedničko dete rođeno u zajednici.
Pravo na porodičnu penziju može da ostvari i razvedeni bračni drug, ukoliko je presudom o razvodu braka imao pravo na izdržavanje od strane umrlog. Slično važi i za raskinutu vanbračnu zajednicu, odnosno životno partnerstvo. I u ovom slučajevima od značaja je sudska presuda kojom je dosuđeno izdržavanje.
Uslovi za penziju na strani članova porodice
Udovica i udovac
Udovica i udovac ostvaruju pravo na porodičnu penziju ukoliko ispune jedan od sledećih uslova:
- navršene 52 godine života na dan smrti bračnog druga;
- nesposobnost za rad nastala pre smrti bračnog druga, ili u roku od godinu dana od smrti;
- ukoliko je po smrti bračnog druga ostalo najmanje jedno dete koje ima pravo na porodičnu penziju po njegovoj smrti, a preživeli bračni drug obavlja roditeljsku dužnost.
Pravo ostvareno po osnovu invalidnosti koristi se dok traje ta invalidnost. Ukoliko se pravo na porodičnu penziju ostvari uz dete koje koristi porodičnu penziju, ovo pravo se zadržava trajno ukoliko drugi bračni drug navrši 52 godine u toku trajanja prava.
Bračni drug koji nije navršio 52 godine u trenutku smrti supružnika, ali jeste navršio 45, može pravo da ostvari i trajno zadrži nakon što napuni 52 godine.
Pravo takođe ima i udovica kod koje je potvrđena trudnoća, kao i udovica koja rodi dete umrlog osiguranika posle njegove smrti. U ovom drugom slučaju, pravo takođe pripada od dana smrti osiguranika. U slučaju da je dete mrtvo rođeno, ili umre pre navršenja šest meseci života, udovica ima pravo na porodičnu penziju do isteka šest meseci nakon porođaja.
Uslovi koji važe za udovicu i udovca, važe za sve oblike vanbračnog, ili životnog partnerstva.
Deca
Deca do navršenih 19 godina života bezuslovno stiču i koriste pravo na porodičnu penziju. Sa navršenih 19, ali najkasnije do 25 godina života, uslov je školovanje, odnosno studiranje.
Srednjoškolci koji navrše 19 godina života pre kraja školske godine, imaju pravo na porodičnu penziju sve do kraja te školske godine prema propisima o obrazovanju.
Student čije studije traju preko 5 godina, a nije ih završio do 25. rođendana, takođe može da produži pravo do kraja nastavne godine u kalendarskoj godini kada je navršio 25 godina života.
Ukoliko se školovanje prekine zbog bolesti, pravo pripada i za vreme bolesti, a ukupno se može produžiti za onoliko vremena koliko je zbog bolesti izgubljeno od školovanja. Ovo produženje se odnosi na period nakon što dete navrši godine sa kojima bi pravo prestalo.
Dete ima pravo na porodičnu penziju i dok traje utvrđena nesposobnost za samostalan život i rad. Bitno je da je ta nesposobnost nastala do godina života kada bi to dete imalo pravo na porodičnu penziju. Ukoliko nesposobnost nastane u kasnijim godinama, onda je dodatni uslov da je umrli do svoje smrti izdržavao to dete.
Deca sa smetnjama u razvoju imaju pravo na porodičnu penziju i nakon zaposlenja, kao i nakon obavljanja samostalne delatnosti.
Način računanja visine penzije
U Crnoj Gori, visina penzije računa se na sličan način kao i u većini država regiona. Za svaku godinu rada obračunava se godišnji koeficijent. To se čini tako što se dovodi u odnos ostvarena zarada i naknada zarade sa prosečnom zaradom u Crnoj Gori u toj godini.
Svakom osiguraniku se računa prosečan koeficijent, množi sa godinama navršenog staža i zatim sa vrednošću penzije za jedan bod. Ova vrednost određuje se za sve u istom iznosu, prema zakonskim propisima.
Povoljniji način obračuna do 31. decembra 2030. godine
Interesantno je da je 2020. godine u Crnoj Gori uveden povoljniji način obračuna visine penzije, čije je važenje vremenski ograničeno. Naime, planirano je da se sa ovim načinom obračuna prestane 31.12.2030. godine.
Razlika u odnosu na opšti način sastoji se u tome što se izuzima 1/4 najnepovoljnijih godina iz obračuna. Da bismo lakše objasnili, daćemo primer. Osiguranik ima 20 godina staža i za tih 20 godina obračunate godišnje koeficijente. Nakon određivanja godišnjih koeficijenata, njemu se 5 najnepovoljnijih isključuje iz obračuna. U obračun ulazi preostalih 15.
Kada je ovaj propis uveden, ostavljena je mogućnost korekcije i onima koji su pravo ostvarili pre 2020. godine. Zatečeni korisnici mogu zahtevom da traže ponovni obračun penzije prema povoljnijem propisu.
Ostale informacije
Ostvarivanje prava na penziju u Crnoj Gori moguće je isključivo po podnošenju zahteva. Za razliku od npr. Republike Srpske, zahtev može da se podnese i pre prestanka osiguranja. Ipak, u tom slučaju je potrebno priložiti i odgovarajuće dokaze koji ukazuju da je prestanak uskoro izvestan. Zahtev se podnosi područnoj jedinici Fonda PIO Crne Gore na čijem području je ostvareno poslednje osiguranje u toj državi.
U slučaju da je osiguranik radio i u inostranstvu, zahteve rešava Odsek za sprovođenje inostranog osiguranja u Centralnoj službi u Podgorici.
Osiguranici koji su radili u Crnoj Gori, a žive u inostranstvu, zahtev podnose nosiocu u svojoj državi, ukoliko sa Crnom Gorom postoji zaključen sporazum o socijalnom osiguranju.
Ukoliko sporazum ne postoji, zahtev se može uputiti poštom, ili preko punomoćnika. Naravno, moguće ga je i neposredno predati u Crnoj Gori u slučaju dolaska.
Korisni linkovi: Fond PIO Crne Gore, Ministarstvo rada i socijalnog staranja.
Pročitajte i o uslovima za penziju u drugim državama, u sekciji Stručna reč.
