Kao i većina evropskih penzijskih sistema, i francuski je zasnovan na takozvanom pay-as-you-go (PAYG) principu. Suština je da se uplaćeni doprinosi ne štede, ili investiraju, već služe za isplatu penzija postojećim penzionerima. Na osnovu uplaćenih doprinosa, današnji osiguranici stiču određena prava koja će ostvariti kada za njih ispune uslove. Kao i drugi ugovori o osiguranju i ovaj spada u takozvane aleatorne, odnosno „kockarske“ ugovore. Taj naziv se koristi jer se pri zaključenju ugovora ne zna koja strana će biti na dobitku, što je tipično za sve vrste osiguranja. Isto važi i za penzijsko osiguranje. Konačni dobitak najviše će zavisiti od godina života osiguranika. Pokušaćemo u ovom članku da bolje objasnimo uslove za penziju u Francuskoj. U toj državi su mnogi građani sa ovih prostora zarađivali svoje parče hleba, a mnogi u Francuskoj rade i danas.
Za penzijski sistem u Francuskoj je značajno istaći da je on zasnovan na socijalno-profesionalnim kategorijama. Kada je 1945. formiran francuski sistem socijalnog osiguranja, želja je bila da on pokriva sve građane. Međutim, pre II svetskog rata postojali su sistemi penzijskog osiguranja za radnike u javnom sektoru, kao i za privatnike. Kada je stvaran novi sistem, poštovana je želja da pojedine kategorije osiguranika i dalje ostanu razdvojene. Naročito su se osiguranici iz privatnog sektora suprotstavljali stvaranju zajedničkog osiguranja.
Međutim, i pored toga što su osiguranici odvojeni po kategorijama, njihova različitost i autonomija nije sprečila postojanje solidarnosti između različitih kategorija, kao i u okviru njih.
Uslovi za starosnu penziju
Pisali smo već nekoliko puta o štrajkovima u Francuskoj koji su obeležili 2022. i 2023. godinu, a motivisani su promenom starosne granice za odlazak u penziju.
Najavljene promene stupiće na snagu 1. septembra 2023. godine i odnose se na građane koji tog dana, ili kasnije pune 62 godine života.
Naime, trenutno je starosna granica za odlazak u penziju upravo 62 godine života. Ona će se od 1. septembra postepeno podizati, tako da će rođeni 1968. godine ili kasnije u penziju ići kada navrše 64 godine života. Za rođene od 1. septembra 1961. do 31. decembra 1967. godine, starosna granica će se menjati za po 3 meseca po generaciji. Tako će oni rođeni od 1.9. do 31.12.1961. godine u penziju moći sa 62 godine i tri meseca života, oni rođeni 1962. sa 62 godine i šest meseci itd.
Ipak, delimično će uslovi biti i ublaženi. Tako će nešto ranije moći u penziju osiguranici koji imaju određen period staža pre navršene 21. godine života. Trenutno je ta granica na 20 godina.
Starosna granica za punu penziju bez umanjenja, bez obzira na trajanje staža, ostaje na 67 godina života. Takođe ostaju nepromenjeni uslovi za druge mogućnosti ranijeg penzionisanja, pre svih oni za invalidsku penziju.
Puna starosna penzija
Punu penziju bez umanjenja moguće je ostvariti i pre 67 godina života, uz uslov određenog trajanja staža u tromesečjima. Broj potrebnih tromesečja zavisi od godine rođenja. Ko nema potreban broj tromesečja, u penziju može da ide sa navršene 62 godine života, do kraja avgusta 2023. godine.
Važno je napomenuti da se u ukupan staž sabiraju svi periodi osiguranja, bez obzira na osnov. Dakle, iako postoje odvojeni fondovi za privatni sektor, radnike u javnom sektoru i druge, sabiraju se periodi navršeni u svim fondovima koji pripadaju sistemu obaveznog državnog osiguranja.
Broj potrebnih tromesečja za punu starosnu penziju varira od 166 (41 godina i 6 meseci) za rođene 1957. i ranije. Rođeni od 1958. do 1960. treba da navrše 167 tromesečja (41 godina i 9 meseci), dok poslednja generacija koja može u penziju sa 62 godine, odnosno rođeni 1961. godine, zaključno sa 31. avgustom, treba da navrše 168 tromesečja (42 godine) staža.
Ostalim građanima koji su rođeni u poslednja 4 meseca 1961, kao i cele 1962. godine trebaće 169 tromesečja, uz povećan starosni uslov. Rođeni 1963. treba da navrše 170 tromesečja, a 1964. godište 171 tromesečje. Za rođene 1965. i kasnije, uslov se diže na 172 tromesečja, odnosno na punih 43 godine staža.
Starosna penzija sa umanjenjem
Sa ispunjenim godinama starosti, ali ne i tromesečjima, penzija se trajno umanjuje. Procenat umanjenja zavisi od broja tromesečja koji nedostaju do uslova za punu penziju. Oni koji se penzionišu sa punih 67 godina života nemaju posebno umanjenje penzije. Naravno, iznos penzije se računa prema navršenim tromesečjima. Samim tim je iznos penzije koja se ostvaruje za kraći period staža manji u odnosu na penzije određene za duži staž.
Na zvaničnom sajtu francuske administracije moguće je proveriti broj navršenih tromesečja, kao i procenjen datum ispunjenja uslova za penziju. Na istom mestu moguće je i simulirati obračun penzije, pa čak i za penzionisanje sa različitim godinama života. Simulacija je zasnovana na registrovanim podacima, ali svakako može značajno da pomogne u odluci kada je najbolje prekinuti radnu karijeru.
Interesantno je da je ostavljena mogućnost da se zatraži ispravka pojedinih perioda, ukoliko osiguranik uoči neke nedostatke. Za ovu namenu je ostavljen poseban link.
Snižavanje starosnog uslova za posebne slučajeve
Osiguranik može punu penziju da ostvari i sa 65 godina života, ako ispunjava jedan od sledećih uslova:
- Prestanak rada u najmanje 30 meseci u kontinuitetu, radi pomoći osobi sa invaliditetom, ili članu porodice, da obavlja osnovne životne radnje i potrebe;
- Pružanje pomoći svom invalidnom detetu, uz korišćenje naknade – kompenzacije za invaliditet, u trajanju od najmanje 30 meseci uzastopno;
- Ukoliko ste navršili najmanje 1 tromesečje staža po osnovu podizanja invalidnog deteta (francuski propisi predviđaju staž po ovom osnovu, uz precizno uređene uslove, sa ograničenjem od maksimalno 8 tromesečja po ovom osnovu);
- Ukoliko vam je određen raniji prestanak rada zbog rada sa azbestom, uz detaljno predviđene kriterijume.
U slučajevima posebno duge radne karijere, odnosno za one koji su sa radom počeli pre 20. godine života (od 1. septembra 2023. granica se podiže na 21) moguće je penzionisanje i sa 60 godina života, pa i ranije.
Naime, radnici koji su prvi staž ostvarili pre navršenih 16 godina života, mogu da ostvare punu starosnu penziju sa 58 godina života, a oni koji su sa radom počeli sa navršenih 16 do 19 (uskoro 20) godina života, pravo ostvaruju sa 60 godina života.
Dodatni uslov je trajanje staža i on je prilično visok. Ovi uslovi su trenutno u prelaznoj fazi, odnosno povećavaju se po generacijama. Za penzionisanje sa 58 godina, uslov se kreće od 176 do 180 tromesečja (44 – 45 godina), a za penzionisanje sa 60 godina, od 168 do 172 tromesečja (42 – 43 godine) staža. Detaljno uslove možete da proverite na ovoj stranici.
Uslov može dodatno da se spusti i do 55 godina, ako je osiguranik radio sa invaliditetom.
Starosna penzija za radnike kojima je umanjena radna sposobnost
Osiguranici kojima je utvrđena invalidnost od najmanje 50% ostvaruju pravo na punu penziju sa godinama života potrebnim za penziju sa umanjenjem, iako nemaju navršen staž u dovoljnom trajanju. Dakle, za ove radnike važe starosni uslovi kao za starosnu penziju sa umanjenjem. Međutim, oni dobijaju pun iznos penzije prema svom radnom stažu.
Poljoprivrednici sa trajnim invaliditetom od najmanje 10% mogu da ostvare punu penziju sa 60 godina života. Njima invalidnost utvrđuje medicinska komisija Fonda MSA koji osigurava poljoprivrednike.
Nastavak na drugoj strani.
