Nekada jedna od jugoslovenskih federalnih jedinica, a sada članica EU, Republika Hrvatska je jedna od država u regionu interesantna brojnim radnicima. Mnogi su u Hrvatskoj radili u vreme postojanja zajedničke države, ali mnogi rade i danas. Naročito su popularni poslovi u vezi sa turizmom i ugostiteljstvom. Hrvatska je osim po izuzetnoj morskoj obali poznata i po drugim prirodnim lepotama, fudbalskoj reprezentaciji, kravatama. Mnogim ljubiteljima ostalo je u sećanju i da je u Hrvatskoj snimana popularna serija Igra prestola. Bogata prehrambena industrija poznata je po raznim proizvodima, a najpoznatiji među njima su paški sir, vegeta, dalmatinska vina i pršut, maslinovo ulje, razni slatkiši i cedevita. U novije vreme, jedan od svetski poznatih hrvatskih proizvoda je i električni superautomobil Rimac Nevera. Mi ćemo se ipak uglavnom držati naših tema, pa predstavljamo sve uslove za penziju u Hrvatskoj.
Sistem penzijskog osiguranja u Hrvatskoj
Sistem penzijskog osiguranja u Hrvatskoj organizovan je u tri stuba. Prva dva su obavezna i za njih se doprinosi plaćaju iz zarade. Treći stub je dobrovoljan i dostupan svim građanima koji žele da mu pristupe.
Prvi stub osiguranja čini obavezno državno penzijsko osiguranje, zasnovano na međugeneracijskoj solidarnosti. Aktuelni osiguranici uplaćuju doprinose iz kojih se isplaćuje penzija građanima koji su to pravo već stekli. U Hrvatskoj su obavezno osigurane sve radno aktivne osobe u radnom odnosu. Obavezno su osigurani i oni koji obavljaju samostalnu, ili profesionalnu delatnost. Takođe su obavezno osigurani i poljoprivrednici, sportisti, osobe na stručnom osposobljavanju iako nisu u radnom odnosu, ali i druge kategorije.
Drugi stub osiguranja finansira se pet procenata bruto zarađenog iznosa, a uplaćuje se u neki od ponuđenih penzijskih fondova. Izbor fonda je na osiguraniku. Za razliku od prvog stuba, fondovi u drugom stubu raspolažu uplaćenim doprinosima. Oni ih investiraju u cilju da ostvare prinos, odnosno zaradu. Iz te zarade finansiraju se sami fondovi, ali i prava koja mogu da ostvare osiguranici. Fond može da se menja u toku karijere, pri čemu se sredstva uplaćena u jedan fond prenose u drugi.
Treći stub je sličan drugom, ali nije obavezan. Zaključenje ugovora o osiguranju ostaje na dobroj volji osiguranika. Svako može da bira koliki iznos svojih prihoda će odvojiti za ove namene.
Ovim člankom objasnićemo prava iz prvog stuba penzijskog osiguranja, odnosno ona prava koja se ostvaruju kod Hrvatskog zavoda za mirovinsko osiguranje. To je državna institucija nadležna za poslove penzijskog osiguranja.
Starosna penzija
Za starosnu penziju u Hrvatskoj potrebno je navršiti 65 godina života i 15 godina penzijskog staža. Ipak, žene i dalje ostvaruju pravo pod nešto povoljnijim uslovima od opštih. Za njih do kraja 2029. godine traje prelazni period, u kome se svake godine na starosni uslov dodaje tri meseca života. U 2023. godini je uslov 63 godine i 3 meseca, dok će sledeće godine uslov biti 63 godine i 6 meseci života. Počev od 2030. godine, muškarci i žene imaće iste uslove za penzionisanje.
Penzijski staž, na osnovu koga se u Hrvatskoj ostvaruju prava, obuhvata periode provedene u osiguranju, kao i periode staža navršene do 31.12.2013. godine, koji su se prema do tada važećim propisima računali kao staž osiguranja, staž sa uvećanim trajanjem i poseban staž.
Dakle, za razliku od Srbije, u Hrvatskoj se i poseban staž sabira u ukupan staž na osnovu kog se ceni uslov za ostvarivanje prava.
Detaljno o svim osnovima osiguranja po osnovu kojih se navršava penzijski staž, možete da pročitate na ovom linku.
Sniženje starosne granice
Osiguranici koji su radili na naročito teškim i opasnim poslovima, na kojima se staž računa sa uvećanim trajanjem, imaju pravo i na sniženje starosne granice. Uslov koji se odnosi na godine života snižava se za po jednu godinu na svakih 6 godina staža sa uvećanjem 12/14, na svakih 5 godina sa uvećanjem 12/15, na svake 4 godine sa 12/16 i na svake 3 godine sa uvećanjem 12/18. Ukoliko je neko radio sa različitim stepenom uvećanja, a ne ispunjava uslove za sniženje za viši stepen, taj staž se sabira sa periodom rada sa nižim stepenom uvećanja. Naravno, sniženje se računa prema tom, nižem stepenu uvećanja.
Na primer, neko ko je radio 2 godine sa uvećanjem 12/18 i još 3 godine sa uvećanjem 12/16, prema opštem propisu ne bi uopšte imao pravo na umanjenje. Međutim, prve dve godine se sabiraju sa druge 3, pa će ovaj osiguranik imati pravo na 1 godinu sniženja starosne granice, koliko je previđeno za uvećanje 12/16 u trajanju od najmanje 4 godine.
Prevremena starosna penzija
Prevremenu starosnu penziju može da ostvari osiguranik koji je navršio 60 godina života i 35 godina penzijskog staža. I za ovu vrstu penzije, žene imaju povoljnije uslove sve do 2029. godine. Povoljniji uslovi ogledaju se u nižoj starosnoj granici, ali i u kraćem trajanju potrebnog penzijskog staža. I jedan i drugi uslov se svake godine uvećavaju za po 3 meseca, a u 2023. godini uslov je 58 godina i 3 meseca života i 33 godine i 3 meseca staža. Sledeće godine uslov će biti 58 godina i 6 meseci i 33 godina i 6 meseci staža. Počev od 2030. godine, žene i muškarci će imati izjednačene uslove za prevremenu starosnu penziju.
Iznos prevremene starosne penzije računa se isto kao za starosnu penziju, ali se ona trajno umanjuje. Umanjenje se računa tako što se za svaki mesec ranijeg penzionisanja pre navršenih godina života za starosnu penziju odbija 0,2%. Maksimalno umanjenje je 12%.
Prevremena starosna penzija zbog stečaja poslodavca
Ova penzija praktično je istovetna prethodnoj, ali kod nje nema umanjenja mesečnog iznosa penzije. Uslov je da je prestanak osiguranja uzrokovan stečajem poslodavca, kao i da je radnik proveo najmanje 2 godine neprekidno na evidenciji nezaposlenih osoba kod nadležne službe za zapošljavanje i da se najkasnije sa danom kad ispunjava uslov za ovu vrstu penzije odjavi iz te evidencije. Svi ovi uslovi su kumulativni, tj. svi treba da su ispunjeni kako bi mogla da se ostvari ova vrsta prava.
Starosna penzija za dugogodišnje osiguranike
Hrvatski propisi predviđaju i starosnu penziju za dugogodišnje osiguranike. Uslovi su navršenje 60 godina života i 41 godine staža osiguranja. U staž se računa samo efektivno trajanje staža. Osiguranici koji rade na poslovima sa uvećanim trajanjem, ne mogu da očekuju sabiranje baneficiranog staža za ovo pravo. Kod ove vrste penzije, iako je slična prevremenoj, nema umanjenja mesečnog iznosa.
Ponovno određivanje penzije
Korisnici prevremene, starosne penzije, ili penzije za dugogodišnje osiguranike, imaju pravo na ponovno određivanje penzije, u slučaju da se nakon penzionisanja zaposle s punim radnim vremenom, ili obavljaju delatnost po osnovu koje su obavezno osigurani. Za ponovno određivanje penzije, neophodno je da novi staž traje najmanje godinu dana. Isto pravo imaju i oni koji rade do polovine radnog vremena. Razlika je u tome što će oni ispuniti uslov za ponovno određivanje tek nakon dve godine efektivnog rada.
Interesantno je da je propisima predviđeno da u vreme ponovnog određivanja mora da bude ispunjen uslov koji tada važi za novu penziju koja se određuje.
Invalidska penzija
Slično drugim evropskim propisima, i hrvatski zakoni predviđaju mogućnost profesionalne rehabilitacije, pre određivanja prava na invalidsku, ili prevremenu invalidsku penziju.
Profesionalna rehabilitacija
Profesionalna rehabilitacija podrazumeva osposobljavanje invalida rada, u cilju da se očuva njegova preostala radna i opšta sposobnost. Obuhvata skup mera i aktivnosti koje su propisima predviđene u ovom cilju. Rehabilitaciju sprovode specijalizovane javne ustanove.
Pravo na profesionalnu rehabilitaciju imaju radnici, samostalci i osobe koje obavljaju profesionalne delatnosti, kod kojih pre 55 godina života nastane smanjenje sposobnosti za rad, uz preostalu radnu sposobnost. Dodatni uslov je da je osiguranik navršio staž u trajanju potrebnom za ostvarivanje prava na invalidsku penziju.
U slučaju da je smanjenje radne sposobnosti nastalo zbog povrede na radu, ili profesionalnog oboljenja, trajanje navršenog staža nije uslov za profesionalnu rehabilitaciju.
Ako se utvrdi pravo na profesionalnu rehabilitaciju, osiguranik ima pravo na naknadu plate. Ovo pravo pripada za vreme čekanja na rehabilitaciju i u toku trajanja profesionalne rehabilitacije. Naknada zarade pripada i za vreme čekanja zaposlenja nakon završene rehabilitacije, ali najduže 12, ili 24 meseca (u zavisnosti od uzroka smanjenja radne sposobnosti). Dodatni uslov je da se osiguranik najkasnije 30 dana nakon završetka rehabilitacije prijavio nadležnoj službi za zapošljavanje.
Naknada zarade ne može da bude niža od najniže mesečne plate za puno radno vreme u bruto iznosu.
Privremena invalidska penzija
Invalid rada koji je prošao profesionalnu rehabilitaciju i osposobio se za druge poslove, ali je dugotrajno bio nezaposlen, ima pravo na privremenu invalidsku penziju. Za nju treba ispuniti više uslova. Nezaposlenost nakon završetka rehabilitacije treba da traje najmanje 5 godina. Osiguranik u toku nezaposlenosti treba da navrši 58 godina života. Takođe, za vreme trajanja nezaposlenosti ne sme da odbije posao koji je ponudila služba za zapošljavanje.
Pravo na privremenu invalidsku penziju ima i invalid koji se zaposlio nakon rehabilitacije, ali je naknadno ostao bez posla. Povremeni rad čije je ukupno trajanje kraće od 6 meseci ne smatra se prekidom nezaposlenosti. Dakle, tako kratki periodi zaposlenja neće uticati na mogućnost da se ostvari privremena invalidska penzija.
Nastavak na drugoj strani.
