Republika Srpska, jedan je od entiteta koji čine Bosnu i Hercegovinu. Prepuna fantastičnih turističkih lokacija, od nacionalnog parka Sutjeska, preko Zvorničke tvrđave i jezera. Tu su obale Drine koje vode do starog grada Višegrada. A tu je i fantastičan, 5 vekova star kameni most Mehmed-paše Sokolovića sa 11 velikih lukova. Ovaj most poznat je i kao „na Drini ćuprija“, po istoimenom delu nobelovca Ive Andrića. Kao i ostatak regiona i Republika Srpska je veliki izvoznik radne snage. Ipak, značajan je i broj radnika koji su deo svog staža u njoj ostvarili, ili i dalje ostvaruju. Najčešće su to građani susednih država koji su u Srpskoj pronašli posao, ili način da dodatnim poslom dopune svoj kućni budžet. Svi oni imaju nešto zajedničko – interesuje ih koji su uslovi za penziju u Republici Srpskoj. Pokušaćemo da ih objasnimo ovim člankom.
Penzijski sistem u Republici Srpskoj
Penzijski sistem u Republici Srpskoj organizovan je u dva stuba. Prvi stub predstavlja obavezno, državno penzijsko i invalidsko osiguranje. Ovo osiguranje sprovodi Fond za penzijsko i invalidsko osiguranje Republike Srpske, u skladu sa zakonskim propisima. U prvom stubu, doprinosi koje uplaćuju osiguranici koriste se za isplatu penzija zatečenim korisnicima. Treći stub čine dobrovoljni penzijski fondovi koji funkcionišu po komercijalnom principu. Novac koji osiguranici uplaćuju, fond dalje investira. Cilj je da se zaradi dovoljno da se isplate ugovoreni prihodi osiguranicima, ali i sticanje odgovarajuće dobit. U prvom stubu, dobit nije cilj poslovanja.
Starosna penzija
Opšti uslov za starosnu penziju u Republici Srpskoj je 65 godina života i 15 godina staža osiguranja. Takođe, starosnu penziju može da ostvari i osiguranik muškarac koji je navršio 60 godina života i 40 godina penzijskog staža. Žene u Republici Srpskoj ostvaruju pravo na starosnu penziju sa 58 godina života i 35 godina staža osiguranja. Međutim, ova druga odredba stupa na snagu tek 2025. godine.
Trenutno, na snazi su i dalje prelazni uslovi. Sve dok ne stupi na snagu spomenuta odredba, u 2023. godini muškarcima je dovoljno 59 godina i 4 meseca života, a ženama 57 godina i 4 meseca. U 2024. godini, uslov za muškarce će biti 59 godina i 8 meseci, a za žene 57 godina i 8 meseci života. Uslov staža koji se traži uz godine života je dostignut i ne menja se. Muškarcima je potrebno 40, a ženama 35 godina staža. Tako će ostati i od 2025. godine, ako u međuvremenu ne bude novih izmena propisa.
Sniženje starosne granice
Osiguranici koji su navršili staž sa uvećanim trajanjem, takozvani beneficirani staž, imaju pravo i na sniženje starosne granice. Zakonska odredba kaže da se starosna granica snižava za onoliko za koliko je staž uvećan zbog beneficije.
To znači da osiguranik koji je 4 godine radio sa stepenom uvećanja 12/14 za taj period ima staž u trajanju od 4 godine i 8 meseci. Tih 8 meseci je zapravo trajanje uvećanja (za svaku godinu po 2 meseca) i starosna granica se upravo za toliko i snižava. Dakle, osoba iz našeg primera moći će da ostvari pravo na penziju sa 64 godine i 4 meseca staža i najmanje 15 godina staža osiguranja.
Institut sniženja starosne granice primenjuje se samo na uslov koji podrazumeva navršenje 65 godina života. Propisani uslovi predviđeni za ranije penzionisanje sa 40 godina staža za muškarce i 35 godina staža za žene ne mogu se dodatno umanjivati po osnovu staža sa uvećanim trajanjem.
Invalidska penzija
Za pravo na invalidsku penziju propisani su različiti uslovi. Razlike su zasnovane na godinama života osiguranika, kao i na kategoriji invalidnosti koja je utvrđena.
Pravo na invalidsku penziju ima osiguranik kod koga nastane invalidnost pre navršenih 65 godina života. Dodatni uslov je da na dan nastanka invalidnosti ima navršeno 5 godina staža osiguranja, ili 10 godina penzijskog staža. Ovi uslovi odnose se na lica kod kojih je uzrok invalidnosti bolest, ili povreda van rada.
Za osiguranike kod kojih je invalidnost nastupila pre navršenih 35 godina života, uslovi su blaži. Ovim osiguranicima dovoljno je 2 godine staža osiguranja za invalidsku penziju.
Podsetimo se, penzijski staž je šira kategorija i podrazumeva i staž osiguranja i poseban staž.
Povreda na radu i profesionalno oboljenje
U slučaju da je invalidnost nastupila kao posledica povrede na radu, ili profesionalnog oboljenja, uslovi su drugačiji. Isti uslovi se odnose i na osiguranike koji su zadobili povrede za vreme vršenja vojne dužnosti u oružanim sukobima, ili je kod njih došlo do bolesti koja je vezana za okolnosti ratnih sukoba, a koja je dovela do invalidnosti. Ova lica uz invalidnost treba da ispune samo još jedan uslov – da imaju manje od 65 godina života. Dužina navršenog staža nije od značaja za ostvarivanje prava. Dakle, kao i u nekim drugim zakonodavstvima, ako je uzrok invalidnosti neposredno povezan sa obavljanjem posla, ili drugim službenim dužnostima, uslov staža se ne postavlja.
Smanjena radna sposobnost
Interesantno je da Republika Srpska predviđa pravo na invalidsku penziju i za osiguranike kod kojih je utvrđena smanjena radna sposobnost sa pravom na prekvalifikaciju, ili dokvalifikaciju. Dodatni uslov je da je kod njih ova kategorija invalidnosti utvrđena nakon navršenja 58, a pre 65 godina života. Očigledno je uzeto u obzir da se kod osiguranika koji su blizu uslova za starosnu penziju nije uvek očekivana laka i efikasna prekvalifikacija. Naravno, pravo se ostvaruje na osnovu zahteva, pa osiguranik koji želi da nastavi da radi to svakako može.
Porodična penzija
Načelno, pravo na porodičnu penziju u Republici Srpskoj imaju članovi porodice umrlog koji je na dan smrti ispunjavao uslove za starosnu, ili invalidsku penziju. Naravno, i koji je već bio korisnik nekog od tih prava. Pored ovih uslova koji su na strani umrlog, postoje i uslovi koje treba da ispune članovi porodice.
Udovica
Udovica ostvaruje pravo na porodičnu penziju ukoliko ispunjava jedan od sledećih uslova:
- navršenih 50 godina života na dan smrti supruga;
- udovica koja na dan smrti supruga nije imala 50 godina, ali je navršila 45 godina života, može da ostvari pravo na svoj 50. rođendan;
- udovica koja je dan smrti supruga navršila 45 godina života, može da ostvari pravo na porodičnu penziju i pre 50 godina života, ukoliko postane potpuno nesposobna za rad;
- potpuna nesposobnost za privređivanje koja je postojala na dan smrti supruga, ili je nastupila u roku od godinu dana nakon njegove smrti takođe omogućava udovici da postane korisnik prava na porodičnu penziju;
- udovica može da koristi porodičnu penziju uz decu prema kojima obavlja roditeljsko pravo, a koja koriste porodičnu penziju po smrti oca, njenog supruga, i u slučaju da ne ispunjava ostale uslove za to pravo;
- udovica pravo uz dete može da koristi i kada je dete rođeno nakon smrti oca, a u oba slučaja zadržava pravo na porodičnu penziju ako navrši 50 godina života dok koristi pravo uz decu;
- ukoliko udovica ne navrši 50 godina života dok koristi pravo uz decu, ali je navršila 45 godina života, moći će ponovo da ostvari pravo kada napuni 50;
- i u slučaju da je udovica u toku korišćenja prava uz decu postala potpuno nesposobna za rad, ona zadržava pravo na porodičnu penziju sve dok traje ta nesposobnost, a pravo će zadržati ako napuni 50 godina života dok traje nesposobnost;
Udovac
Udovac ima nešto strože uslove za ostvarivanje prava na porodičnu penziju po smrti supruge:
- udovcu je potrebno 60 godina života na dan smrti supruge;
- udovac koji na dan smrti supruge nije imao 60 godina, ali je navršio 55 godina života, može da ostvari pravo kada napuni 60 godina;
- udovac koja je dan smrti supruge navršio 55 godina života, može da ostvari pravo na porodičnu penziju i pre 60. godine života, ukoliko kod njega nastupi nesposobnost za rad;
- potpuna nesposobnost za privređivanje koja je postojala na dan smrti supruge, ili je nastupila u roku od godinu dana nakon njene smrti takođe omogućava udovcu da postane korisnik prava na porodičnu penziju;
- udovac može da koristi porodičnu penziju uz decu koja koriste porodičnu penziju po smrti majke, njegove supruge, ako prema njima obavlja roditeljsku dužnost i u slučaju da ne ispunjava ostale uslove za to pravo;
- ukoliko navrši 60 godina života dok koristi pravo uz decu, udovac zadržava pravo na porodičnu penziju;
- ukoliko ne navrši 60 godina života dok koristi pravo uz decu, ali je navršio 55 godina života, udovac će moći ponovo da ostvari pravo kada napuni 60 godina života;
- i u slučaju da je udovac u toku korišćenja prava uz decu postane potpuno nesposoban za rad, zadržaće pravo na porodičnu penziju sve dok postoji ta nesposobnost, s tim što pravo zadržava ako napuni 60 godina života dok ga koristi;
Nastavak na drugoj strani.
