Crna Gora, država velikih prirodnih kontrasta. Od visokih planina, šuma, preko jezera do prelepe obale Jadranskog mora. Po površini teritorije, jedna je od najmanjih među državama koje su nekada činile Jugoslaviju, a opet prepuna prelepih turističkih destinacija. Pored prirodnih znamenitosti, Crna Gora je poznata i po domaćim vinima i drugim alkoholnim pićima, mesnim prerađevinama, generalno – po umeću uživanja, ali i po tradiciji, porodičnim vrednostima. Ograničeni teritorijom i nepristupačnim terenima, Crnogorci su često birali da svoj život i karijeru grade van njenih granica. Brojni su radnici iz Crne Gore u svim državama regiona, ali i u Evropi i širom planete. Kao što svi znamo, niko vremenom ne postaje mlađi. Penzija pre, ili kasnije postane svima važna. Zato ćemo zainteresovane čitaoce upoznati sa uslovima za penziju u Crnoj Gori.
Organizacija penzijskog sistema u Crnoj Gori
Penzijski sistem u Crnoj Gori organizovan je u dva stuba. Prvi stub predstavlja obavezno, državno penzijsko i invalidsko osiguranje. Ovo osiguranje sprovodi Fond penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore. U prvom stubu, doprinosi koje uplaćuju osiguranici koriste se za isplatu penzija zatečenim korisnicima. Treći stub čine dobrovoljni penzijski fondovi koji funkcionišu po komercijalnom principu. Novac koji osiguranici uplaćuju, fondovi investiraju u nameri da steknu dobit iz koje će platiti ugovorene penzije, ali i ostvariti zaradu. Uvođenje drugog stuba, obaveznog privatnog osiguranja, u Crnoj Gori je odavno najavljivano. Ipak, to nikada nije sprovedeno. Krajem 2023. godine sve glasnije su se mogle čuti priče o velikoj reorganizaciji penzijskog osiguranja. Pominje se čak i mogućnost da se državni Fond u potpunosti ukine. Nakon velikog povećanja penzija, o čemu smo pisali, budžet je pod sve većim opterećenjem. Budućnost će pokazati da li će biti promena u organizaciji sistema i u kojoj meri.
Starosna penzija
Opšti uslov za starosnu penziju u Crnoj Gori je, već poznatih, 65 godina života i 15 godina staža osiguranja. Pored ovog uslova, crnogorski propisi poznaju i druge. Tako se starosna penzija ostvaruje i sa 61 godinom života i 40 godina staža osiguranja. Interesantno je da je sa 40 godina staža osiguranja, ali isključivo u efektivnom trajanju, moguće ostvariti starosnu penziju bez obzira na godine života. Dakle, oni osiguranici koji su efektivno radili kalendarskih 40 godina u Crnoj Gori mogu da ostvare starosnu penziju ma koliko da su stari. Ovo je posebno pogodno onim osiguranicima koji su počeli da rade u ranoj mladosti.
Posebne kategorije osiguranika imaju i dodatne povoljnosti. Na primer, radnici iz sektora metaloprerađivačke i rudarske industrije, koji su imali staž sa uvećanim trajanjem, mogu da ostvare starosnu penziju sa 30 godina staža osiguranja. U ovaj staž računa se i beneficirani. Dodatni uslov je da su na ovakvim radnim mestima proveli najmanje 20 kalendarskih godina.
Sa 20 godina staža osiguranja pravo na penziju može da ostvari i jedan od roditelja koji je staratelj detetu sa teškim smetnjama u razvoju. Za ovaj uslov su takođe nebitne godine života roditelja. Potrebno je i da je dete korisnik prava na ličnu invalidninu, a iz ovog prava isključeni su staratelji koje po službenoj dužnosti imenuje organ starateljstva.
Prelazni uslovi
U 2024. godini na snazi su i prelazni, povoljniji uslovi za ostvarivanje prava na starosnu penziju. Tokom ove godine, žene imaju pravo na starosnu penziju sa 62 godine i 9 meseci života i 15 godina staža osiguranja.
Naredni period doneće promenu uslova u pogledu godina života na sledeći način:
- u 2025. godini 63 godine života;
- u 2026. godini 63 godine i tri meseca života;
- u 2027. godini 63 godine i šest meseci života;
- u 2028. godini 63 godine i devet meseci života;
- u 2029. godini 64 godine života;
- u 2030. godini 64 godine i tri meseca života;
- u 2031. godini 64 godine i šest meseci života i
- u 2032. godini 64 godine i devet meseci života.
Ukoliko imaju duži staž osiguranja, i to najmanje 37 godina i 9 meseci, žene mogu da ostvare starosnu penziju već sa 57 godina i 9 meseci života.
I ovaj uslov trpeće izmene u narednim godinama. Pregled planiranih izmena sledi:
- u 2025. godini 58 godina života i 38 godina staža osiguranja;
- u 2026. godini 58 godina i tri meseca života i 38 godina i tri meseca staža osiguranja;
- u 2027. godini 58 godina i šest meseci života i 38 godina i šest meseci staža osiguranja;
- u 2028. godini 58 godina i devet meseci života i 38 godina i devet meseci staža osiguranja;
- u 2029. godini 59 godina života i 39 godina staža osiguranja;
- u 2030. godini 59 godina i tri meseca života i 39 godina i tri meseca staža osiguranja;
- u 2031. godini 59 godina i šest meseci života i 39 godina i šest meseci staža osiguranja;
- u 2032. godini 59 godina i devet meseci života i 39 godina i devet meseci staža osiguranja.
Prelazni uslovi za posebne kategorije
Prelazni, povoljniji uslovi postoje i za radnike iz sektora metaloprerađivačke i rudarske industrije. Ipak, oni ne važe za sve, već samo za radnike kojima je prestao radni odnos bez njihove volje. Uslov je da su bez posla ostali zbog stečaja, ili prestanka proizvodnje zbog ekonomskih i tehnoloških problema u poslovanju. Radnici koji su bez posla ostali zbog gašenja proizvodnih kapaciteta primarne proizvodnje aluminijuma, kao i usled kolektivnog otpuštanja zbog prestanka potrebe za radom u ovom sektoru, takođe su obuhvaćeni. Ovaj propis odnosi se i na radnike u preduzećima koja su najviše 24 meseca pre stupanja na snagu zahteva promenila pretežnu delatnost u okviru sektora.
Svi oni mogu pravo na penziju da ostvare sa 25 godina staža osiguranja, od kojih su najmanje 15 godina proveli na radnom mestu sa beneficiranim stažom. Sticanje prava pod ovim uslovima ograničeno je do 31. decembra 2024. godine.
Prevremena starosna penzija
Crnogorski propisi omogućavaju možda i najpovoljnije uslove za ostvarivanje prevremene starosne penzije u regionu. Naime, obično se za ovu vrstu penzije traži duže trajanje osiguranja. U Crnoj Gori, međutim, dovoljno je samo 15 godina staža osiguranja i 63 godine života.
Prelazni uslovi za prevremenu penziju
I u okviru prevremene starosne penzije postoje prelazni uslovi. Za 2024. godinu važi da je muškarcima dovoljno 62 godine i 10 meseci života, uz 15 godina staža osiguranja. Dakle, prelazni uslov omogućava još 2 meseca ranijeg penzionisanja u odnosu na opšti.
Trenutno, na snazi su i dalje prelazni uslovi. Sve dok ne stupi na snagu spomenuta odredba, u 2023. godini muškarcima je dovoljno 59 godina i 4 meseca života, a ženama 57 godina i 4 meseca. U 2024. godini, uslov za muškarce će biti 59 godina i 8 meseci, a za žene 57 godina i 8 meseci života. Uslov staža koji se traži uz godine života je dostignut i ne menja se. Muškarcima je potrebno 40, a ženama 35 godina staža. Tako će ostati i od 2025. godine, ako u međuvremenu ne bude novih izmena propisa.
Sniženje starosne granice
Osiguranici koji su navršili staž sa uvećanim trajanjem, takozvani beneficirani staž, imaju pravo i na sniženje starosne granice. Slične odredbe postoje i u drugim državama regiona. Slično kao u Srbiji, sniženje starosne granice zavisi od stepena uvećanja. Granica se snižava za po jednu godinu i to po sledećim uslovima:
- za svakih šest godina provedenih na radnom mestu, odnosno poslu na kome se efektivno provedenih 12 meseci računa u staž osiguranja kao 14 meseci;
- za svakih pet godina provedenih na radnom mestu, odnosno poslu na kome se efektivno provedenih 12 meseci računa u staž osiguranja kao 15 meseci;
- za svake četiri godine provedene na radnom mestu, odnosno poslu na kome se efektivno provedenih 12 meseci računa u staž osiguranja kao 16 meseci;
- za svake tri godine provedene na radnom mestu, odnosno poslu na kome se efektivno provedenih 12 meseci računa u staž osiguranja kao 18 meseci.
Invalidska penzija
Crnogorski propisi definišu invalidnost na sličan način kao većina drugih država. Invalidnost postoji kada je zdravstveno stanje izmenjeno na takav način da se promene ne mogu otkloniti lečenjem, niti medicinskom rehabilitacijom. Kao posledica ovih promena u zdravstvenom stanju, nastaje potpuni gubitak radne sposobnosti.
Uzrok invalidnosti može biti bolest, povreda van rada, kao i profesionalna bolest, ili povreda na radu.
Osiguranik kod koga se utvrdi potpuni gubitak radne sposobnosti može da stekne pravo na punu invalidsku penziju.
Kako bi se ostvarilo pravo na invalidsku penziju, postoje i dodatni uslovi. Osiguranik kod koga je uzrok invalidnosti bolest, ili povreda van rada, mora i da ima najmanje 1/3 radnog veka pokrivenu stažom osiguranja. Takođe, invalidnost mora da nastane pre godina života potrebnih za starosnu penziju.
Ako je invalidnost prouzrokovana povredom na radu ili profesionalnom bolešću, osiguranik stiče pravo na invalidsku penziju bez obzira na dužinu staža osiguranja i navršene godine života u momentu nastanka invalidnosti.
Radni vek
Radni vek je broj punih godina u periodu od dana kada je osiguranik navršio 20 godina života, do dana nastanka invalidnosti. Početak računanja radnog veka pomera se na 23, odnosno 26 godina u slučajevima da je osiguranik u redovnom školovanju stekao višu, odnosno visoku stručnu spremu. Takođe, radni vek se skraćuje za period odsluženja vojnog roka, osiguranicima koji su ga služili sa navršenih najmanje 20 godina života.
Uslovi za mlađe osiguranike
Kao i u drugim državama, u slučaju nastanka invalidnosti kod mlađih osiguranika, uslovi za invalidsku penziju su blaži. Crnogorski propisi određuju niže uslove za osiguranike mlađe od 30 godina. Ovim osiguranicima za invalidsku penziju dovoljno je najmanje godinu dana staža osiguranja. U slučaju da bi primena uslova od 1/3 radnog veka bila povoljnija, osiguraniku se uslov tako ceni.
Osiguranici mlađi od 20 godina nemaju uslov u pogledu trajanja staža osiguranja. Njima je praktično za invalidsku penziju dovoljan i samo jedan dan staža osiguranja.
Slično osiguranicima mlađi od 20 godina, ni invalidi kojima je uzrok gubitka radne sposobnosti profesionalno oboljenje, ili povreda na radu, nemaju uslov u pogledu trajanja staža osiguranja.
Delimična invalidska penzija
Invalidnost može da postoji i u slučaju delimičnog gubitka radne sposobnosti. Uslov je da zbog promena u zdravstvenom stanju nastane delimični gubitak radne sposobnosti od najmanje 75%.
Osiguranik kod koga se utvrdi delimičan gubitak radne sposobnosti može da stekne pravo na delimičnu invalidsku penziju. On može i da radi i to do najviše 1/4 punog radnog vremena.
Nastavak na drugoj strani.
